การออกแบบบันได จะคำนึงถึงแต่ความสวยงามอย่างเดียวไม่ได้ ต้องคำนึงถึงความปลอดภัยด้วย การออกแบบบ้าน ทุกหลังควรมีราวกันตกไว้ทุกบ้านอย่างน้อย 1 ข้าง เพื่อความปลอดภัย พื้นผิวบันไดควรปล่อยโล่ง ปราศจากสิ่งตกแต่งกีดขวาง และเลือกวัสดุตกแต่งที่ไม่ลื่น
หลักการออกแบบบันไดน่ารู้
– จำนวนขั้นบันไดโดยทั่วไปมักนิยมเลขคี่ เช่น 17, 19, 21 หรือ 23 ขั้น
– ลูกตั้งแต่ละขั้นไม่ควรเกินกว่า 19-21.5 ซม. ลูกนอนไม่ควรน้อยกว่า 27.5 ซม.
– ราวบันได คือส่วนที่ใช้ในการพยุงตัว ความสูงจากพื้นไม่ควรต่ำกว่า 80 ซม.
ถ้าจะให้ดีส่วนโถงทางเดินบันไดควรหาเก้าอี้ หรือดัดแปลงให้เป็นมุมนั่งเล่นเก๋ ๆ เพื่อเกิดประโยชน์ใช้สอยมากที่สุด บริเวณรอบ ๆ บันไดก็เช่นกันจริง ๆ ช่องใต้บันไดก็สามารถดัดแปลงให้เป็นห้องต่าง ๆ ได้ เช่น ห้องทำงาน, ชั้นวางของ, หรือถ้าคิดไม่ออก ง่ายที่สุดและคนนิยมทำมากที่สุดคือห้องเก็บ
ทำความรู้จักบันไดในบ้าน และตรวจสอบความปลอดภัยในการใช้งาน
บันไดทำหน้าที่เชื่อมต่อทางเดินระหว่างแต่ละชั้นภายในบ้าน ด้วยความที่เป็นทางเชื่อมที่ใช้เดินขึ้นลง ความปลอดภัยในการใช้งานจึงเป็นเรื่องสำคัญที่ต้องพิจารณา นอกเหนือจากความสวยงาม
หลายๆ ท่านอาจไม่ทราบว่าบ้านเรามีกฎหมายเรื่องบันไดบัญญัติไว้ด้วย
กฎหมายเรื่องบันไดสำหรับบ้านพักอาศัย มีกำหนดไว้ใน กฎกระทรวงฉบับที่ 55 (พ.ศ. 2543) ข้อ 23 ซึ่งกำหนดบันไดสำหรับอาคารอยู่อาศัยไว้ดังนี้
“บันไดของอาคารอยู่อาศัยถ้ามี ต้องมีอย่างน้อยหนึ่งบันไดที่มีความกว้างสุทธิไม่น้อยกว่า 80 เซนติเมตร ช่วงหนึ่งสูงไม่เกิน 3 เมตร ลูกตั้งสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร ลูกนอนเมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกันออกแล้วเหลือความกว้างไม่ น้อยกว่า 22 เซนติเมตร และต้องมีพื้นหน้าบันไดมีความกว้างและยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได
บันไดที่สูงเกิน 3 เมตร ต้องมีชานพักบันไดทุกช่วง 3 เมตร หรือน้อยกว่านั้น และชานพักบันไดต้องมีความกว้างและยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได ระยะดิ่งจากขั้นบันไดหรือชานพักบันไดถึงส่วนต่ำสุดของอาคารที่อยู่เหนือขึ้นไปต้องสูงไม่ น้อยกว่า 1.90 เมตร “
จะเห็นว่าระยะต่างๆ ที่กฎหมายกำหนด มีไว้เพื่อให้ผู้อยู่อาศัยได้ใช้บันไดเดินขึ้นลง ได้อย่างปลอดภัย ซึ่งสามารถขยายความได้ดังนี้
- บันไดต้องมีความกว้างให้เดินขึ้นลงได้อย่างสะดวกไม่น้อยกว่า 80 เซนติเมตร คือไม่แคบจนเกินไป ออกแบบภายใน ความกว้างสุทธิหมายถึงความกว้างที่ไม่รวมสิ่งกีดขวางที่อยู่กับบันไดเช่น ราวกันตก ถ้าบ้านไหนมีคนตัวใหญ่มากกว่า 1 คน แล้วเดินสวนกันโดยไม่ต้องรอให้อีกคนหนึ่งไปให้เสร็จก่อน ก็ควรจะมีบันไดกว้างกว่านี้ ความกว้างของบันไดยังส่งผลต่อความเป็นไปได้ในการขนของใหญ่ขึ้นลงอีกด้วย ดังนั้นก่อนจะซื้อเฟอร์นิเจอร์ชิ้นใหญ่ที่ถอดประกอบไม่ได้มาใช้ที่ชั้นบน ก็อย่าลืมตรวจเช็กขนาดของบันไดก่อนซื้อ
- บันไดช่วงหนึ่งต้องสูงไม่เกิน 3 เมตร ในที่นี้หมายถึง ความสูงจากระดับพื้นก่อนบันไดขั้นแรก ออกแบบภายใน ไปยังระดับพื้นบ้านของชั้นถัดไป เพื่อไม่ต้องเดินขึ้นลงอย่างต่อเนื่องมากเกินไป ซึ่งในที่นี้กำหนดไว้ที่ความสูง 3 เมตร ลองนึกถึงเวลาไปเที่ยวเขาที่มีบันไดให้เดินขึ้นเป็นร้อย ๆ ขั้น ก็ย่อมต้องมีชานพัก หรือศาลาพัก เพื่อไม่ให้ต้องเดินขึ้นต่อเนื่องยาวเกินไปเช่นเดียวกัน
- ลูกตั้ง ซึ่งก็คือ ระยะความสูงระหว่างขั้นบันได ซึ่งต้องสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร เพื่อให้การก้าวขาขึ้นไม่ยากลำบากจนเกินไป และการเดินลงไม่รู้สึกชันจนเป็นอันตราย ทั้งนี้เพราะผู้อยู่อาศัยในบ้านอาจจะมี ผู้สูงอายุ หรือผู้มีปัญหาทางร่างกายรวมอยู่ด้วย
- ลูกนอน หรือขั้นบันได เมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกันออกแล้วต้องเหลือระยะไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร ก็เพื่อให้มีระยะวางเท้าได้มากพอและปลอดภัยเวลาเหยียบลงไปแต่ละขั้น และเดินขึ้นลงได้อย่างไม่ลำบากนั่นเอง
- พื้นหน้าบันไดต้องมีความกว้างและความยาว ไม่น้อยกว่าความกว้างบันได เพื่อให้ผู้ที่เดินขึ้นลงได้มีที่พักที่ปลายทาง และก่อนการเดินลงมีพื้นที่พอสำหรับการเตรียมตัวก้าวขาลงได้อย่างถนัด
- หากแต่ละชั้นในบ้านมีความสูงต่างกันเกิน 3 เมตร จะต้องมีชานพักเพื่อไม่ให้ช่วงบันไดมีความสูงเกิน 1 เมตร และชานพักต้องมีความกว้างและความยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได
- ผู้ใช้บันไดต้องสามารถเดินขึ้นลงได้โดยแต่ละขั้นที่เดินอยู่หัวต้องไม่ชนกับส่วนหนึ่งส่วนใดของบ้านด้านบน โดยกฎหมายกำหนดความสูงบริเวณนี้ไว้ไม่น้อยกว่า 1.90 เมตร แต่ถ้าบ้านไหนมีคนสูงเกินมาตรฐานไปเยอะๆ ก็อาจต้องพิจารณาประเด็นนี้ด้วยตัวเองเป็นพิเศษ
นอกจากนี้แล้ว ยังมีส่วนประกอบอื่นๆ ที่จะช่วยเพิ่มความปลอดภัยให้กับการใช้งานบันได
1. ราวกันตก : เป็นสิ่งสำคัญสำหรับบันได ราวกันตกควรมีรูปร่างและขนาดที่จับง่าย ยึดอยู่กับโครงสร้างอย่างแข็งแรง และอยู่ในระดับความสูงที่จับสะดวกในขณะขึ้นลง บันไดที่มีราวกันตกแค่ฝั่งเดียว และมีราวมือจับที่ไม่ต่อเนื่อง ย่อมทำให้การเดินขึ้นลงลำบาก โดยเฉพาะผู้ใช้งานที่เป็นผู้สูงอายุหรือผู้พิการ
2. จมูกบันได : คือส่วนที่ยื่นออกมาจากปลายของลูกนอน โดยมักจะยื่นออกมาประมาณ 1 นิ้ว ซึ่งจะช่วยเพิ่มพื้นที่วางเท้า และโดยทั่วไปจะมีการหุ้มด้วยวัสดุกันลื่น หรือเซาะร่อง ซึ่งจะช่วยกันลื่น และช่วยให้ผู้ใช้บันไดสังเกตเห็นบันไดแต่ละขั้นได้ง่ายขึ้น
3. ลูกตั้ง : โดยปกติแล้ว ผู้ที่เดินขึ้นลงบันได มักจะเดินด้วยความรู้สึกคุ้ยเคย ก้าวขึ้นหรือลงอย่างเท่าๆ กันไปทุกขั้น มากกว่าที่จะมองที่ขั้นบันไดตลอดเวลา ดังนั้นการมีลูกตั้งที่สูงเท่ากันจึงเป็นสิ่งสำคัญมากในเรื่องความปลอดภัย ลูกตั้งที่ไม่เท่ากันอาจจะเกิดจาก ปัญหาเรื่องงานฝีมือช่างก่อสร้าง หรือการปรับแต่ง ต่อเติมโดยผู้ที่ไม่มีความรู้
4. ลูกนอน : เช่นเดียวกับลูกตั้ง ลูกนอนของบันไดก็ควรมีความกว้างที่เท่ากัน เพื่อตอบรับกับพฤติกรรมการเดินขึ้นลงของผู้ใช้บันได
5. แสงสว่างที่เพียงพอ : บันไดสามารถอยู่ในตำแหน่งต่างๆ ของบ้านได้อย่างหลากหลาย ตามแต่แนวทางการจัดวางและออกแบบ แต่ก็ต้องคำนึงถึงแสงสว่างที่ใช้อำนวยความสะดวกในการเดินขึ้นลงบันไดด้วย โดยสามารถเป็นได้ทั้งแสงจากโคมไฟ หรือแสงธรรมชาติที่ได้รับมาจากหน้าต่างกระจกที่มักจะมีอยู่ใกล้ๆ กับบันได บันไดที่มีผนังทึบปิดทั้ง 2 ข้าง อาจต้องใช้ลูกตั้งแบบโปร่งซึ่งก็คือ บันไดที่มีแต่ลูกนอนส่วนลูกตั้งปล่อยโล่ง เพื่อรับแสงจากบริเวณข้างเคียง ซึ่งก็แล้วแต่แนวทางการออกแบบ
ประเด็นต่าง ๆ ทั้งหมดนี้ ทั้งที่กำหนดโดยกฎหมาย และไม่ได้กำหนด เป็นเหมือน check list สำหรับเจ้าของบ้านที่สามารถนำไปตรวจสอบบันไดที่บ้าน เพื่อให้ทุก ๆ คนในบ้านได้ใช้บันไดอย่างปลอดภัย ส่วนเจ้าของบ้านท่านใดที่กำลังออกแบบบ้านใหม่ หรือซื้อบ้านใหม่จากโครงการต่าง ๆ ก็อาจไม่ต้องกังวลเท่าไหร่ เพราะบ้านที่ออกแบบโดยสถาปนิกก็จะมีการออกแบบบันไดให้ปลอดภัย และเป็นไปตามกฎหมายอยู่แล้ว
การออกแบบบันได : 7 เรื่องที่ต้องรู้เพื่อจัดบ้านให้น่าอยู่
บันได คือ องค์ประกอบที่สำคัญของบ้าน ทำหน้าที่เชื่อมต่อแต่ละชั้นของบ้านเข้าด้วยกัน บันไดสามารถทำให้บ้านดูสวยงามกว่าเดิม พร้อมสร้างระดับและมิติให้แก่พื้นที่ ไม่ว่าบ้านของคุณจะมีขนาดเล็กเพียงใดก็ตามคำศัพท์พื้นฐาน ที่ควรทราบก่อนเริ่มตกแต่งบันได ได้แก่
ลูกตั้ง คือ ส่วนแนวตั้งของขั้นบันได
ความสูงขั้นบันใด คือ ความสูงระหว่างบันไดแต่ละขั้น
แม่บันได คือ วัสดุขนาบข้างบันได ทำหน้าที่รับน้ำหนักลูกตั้งและลูกนอนบันได
ลูกนอน คือ ส่วนแนวนอนของบันไดที่เราเหยียบ
จมูกบันได คือ ขอบด้านหน้าของลูกนอนที่ยื่นออกมา
บันไดลอย หมายถึง บันไดเปิดโล่งที่ไม่มีลูกตั้ง
บันไดปิด หมายถึง บันไดที่มีลูกตั้งทึบ ไม่สามารถมองทะลุบันไดแต่ละขั้นได้
คำศัพท์พื้นฐานเกี่ยวกับบันไดเหล่านี้ จะช่วยให้คุณสื่อสารกับสถาปนิก นักออกแบบ หรือทีมงานก่อสร้างได้ดีขึ้นวิธีที่ผู้อยู่อาศัยจะใช้บันได คือสิ่งสำคัญอย่างยิ่งที่ควรทำความเข้าใจ นอกจากนี้ สิ่งแรกที่คุณต้องตัดสินใจเมื่อออกแบบบันไดคือ ตำแหน่งของบันได ซึ่งควรเป็นจุดที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายจากประตูหน้าบ้านและพื้นที่อาศัยหลัก อย่างไรก็ตาม หากคุณไม่ต้องการให้บันไดเป็นองค์ประกอบที่โดดเด่นของบ้าน ควรตรวจสอบให้แน่ใจว่าบันไดไม่กินพื้นที่ใช้สอย หรือบริเวณ ‘หลัก’ ของบ้าน
บันไดประเภทต่าง ๆ มอบความสวยงามที่ไม่เหมือนกัน ดังนั้น ประเภทของบันไดจึงเป็นอีกปัจจัยสำคัญที่ควรคำนึง งานออกแบบบันไดที่ดี สามารถสร้างผลกระทบที่น่ามหัศจรรย์ให้แก่การใช้งานภายในบ้าน และความรู้สึกของผู้อยู่อาศัย
- บันไดตรง คือ รูปแบบบันไดที่ถูกเลือกใช้บ่อยที่สุด และราคาถูกที่สุด
- บันไดรูปตัว L คือ บันไดอีกรูปแบบที่สวยงามด้วยหลายสาเหตุ แต่โดยหลัก ๆ แล้วก็เพราะว่าเป็นแบบบันไดที่ชวนมอง
- บันไดวน ง่ายต่อการเดินขึ้น-ลง และเป็นอีกตัวเลือกที่จะมอบความนุ่มละไมและหรูหรา ให้แก่บ้านทุกแบบหลังจากที่ได้พิจารณาบันไดทุกแบบแล้ว สิ่งต่อไปที่ควรคำนึง คือ ระแนงกันแดด ระแนงกั้นบันได หรือ ราวบันได ตัวเลือกราวบันไดสวยๆ นั้นมีมากมาย และไม่ได้จำกัดเพียงราวบันไดแบบซี่ระแนงทั่วไป หรือแบบชิดผนังเท่านั้น อย่างไรก็ตาม โดยส่วนมากแล้วคนเราจะเดินชิดซ้ายเวลาขึ้นบันได ดังนั้น นอกจากการออกแบบราวบันไดสวยๆ แล้ว เราควรคำนึงถึงความปลอดภัยของผู้ใช้เมื่อต้องเลือกระแนงกั้นบันไดหรือราวบันได้ด้วย
วัสดุต่าง ๆ ที่ใช้ทำบันไดนั้นมีหลากหลายให้เลือกและนำมาผสมผสาน ตามงบประมาณที่มีและรสนิยมส่วนตัวของคุณ บันไดสวย ๆ ส่วนใหญ่มีลูกนอนที่ทำจากกระจกและเหล็กแผ่นลาย ไม่ว่าจะเลือกวัสดุใด ปัจจัยสำคัญที่ต้องคำนึงคือ ผู้ที่จะใช้บันไดนั้น ๆ
เคล็ดลับการออกแบบบันไดเพิ่มเติม คือ ลองรวบรวมตัวอย่างวัสดุทำบันไดทั้งหมดที่เหมาะต่อการใช้งาน แล้วจึงพิจารณาว่าสามารถนำวัสดุตัวไหนมาผสมผสานกันได้บ้าง
งบประมาณ คืออีกปัจจัยหลักที่จะกำหนดประเภทบันไดของคุณ สำหรับใครที่มีงบจำกัด ลองพิจารณาวัสดุที่ราคาถูกลงมา และเลือกแบบบันไดมาตรฐานที่พบบ่อย